Во економската терминологија неодамна се појавија голем број нови термини, кои служат за подобро разбирање на различните форми на инфлација, како што се чипфлација, гридфлација и други.
Инфлацијата е еден од оние економски концепти што не засега сите нас, од поединци до економијата во целина. Нејзиното влијание најдиректно го чувствува населението, бидејќи често ја намалува куповната моќ, пишува Данас.
Што претставуваат поимите како гридфлација, чипфлација и другите поими објаснува Драган Џивџановиќ од Одделот за економски истражувања и статистика на НБС...
Гридфлација или инфлација на алчноста
Терминот гридфлација „инфлација на лакомост“ или инфлација на алчноста, како што објкаснува Џивџановиќ, се однесува на идејата дека за високата инфлација во постпандемискиот период не само што придонеле фактори како што се прекини во глобалните синџири на снабдување, зголемена побарувачка поради акумулираниот приход на населението за време на пандемијата или значителни зголемувања на светските цени на енергијата и примарните земјоделски производи, туку и зголемувањето на синџирот на профитот на сите учесници во бизнисот.
„Поборниците на оваа идеја веруваат дека фирмите во многу индустрии ја искористиле својата поголема преговарачка моќ над потрошувачите за да ги задржат или дури и да ги зголемат своите профитни маржи преку повисоки маржи и на тој начин целосно да ги пренесат инфлаторните притисоци на потрошувачите“, посочува овој истражувач.
Екскјузфлација
Во исто време, практиката компаниите да користат изговори како што се инфлаторни притисоци и последователно да ги покачуваат своите цени повеќе од оправдано во однос на трошоците, исто така доби име, екскјузфлација (excuseflation).
„Кредибилните институции, како што се филијалите на американската ФЕД, ЕЦБ и ММФ, во своите дела укажаа на постоењето на инфлација на алчноста во САД и во еврозоната“, нагласи Драган Џивџановиќ.
Тој додаде дека дискусиите за инфлацијата се однесуваат не само на нејзините причини, туку и на различните начини на кои се манифестира инфлацијата.
„Основната мерка за инфлација што ја користат економистите го гледа движењето на индексот на потрошувачките цени, составен од избрани производи и услуги кои се најчести предмети на потрошувачка“, рече Џивџановиќ.
На овој начин се мери просечното движење на цените, но треба да се има предвид дека за време на периоди на инфлациски притисоци не се зголемуваат цените на сите производи и брендови подеднакво и дека постојат други форми на реакции на компанијата на притисокот на трошоците.
Шринкфлација
Џивџановиќ се осврна и на терминот шринкфлација (shrinkflation), една од најпознатите форми на неценовна реакција на компаниите, која се однесува на намалување на количините на производите наместо нивните цени.
„Повеќе простор во паковката за чипс, пакување чоколадо од 90 грама или чаша јогурт од 180 грама се само некои од најпознатите примери за овој феномен“, наведува соговорникот.
Дополнително, како што вели тој, производителите се одлучуваат на овој потег бидејќи е помалку непопуларен од зголемувањето на цените и носи помал ризик во однос на задржувањето на клиентите, а со тоа и на прометот.
„Намалувањето на количеството на производот ја зголемува просечната цена на чинење во иста мера како и во случајот со нивното поскапување“, објаснува Џивџановиќ.
Скимпфлација
Скимпфлација (skimpflation) е концептот што претставува уште посуптилна форма на неценовна реакција од страна на компаниите и се однесува на намалување на квалитетот и достапноста на производите и услугите додека се задржуваат истите цени.
Оваа практика, според него, го вклучува примерот на користење помалку какао во млечните производи како одговор на значителното зголемување на неговата глобална цена, но може да се поврзе и со услугите, како што е одлуката да се намали обемот на содржината во Дизниленд што ја нуди една карта по пандемијата за разлика од пред тој период.
„За разлика од помалите количини, понискиот квалитет на производите е речиси невозможно да се следи од перспектива на традиционалните мерки за инфлација“, објаснува соговорникот.
Според него овој концепт иако им помага на бизнисите на краток рок, оваа појава може да има негативни последици на долг рок за брендовите што компанијата ги пласира и да доведе до губење на довербата кај потрошувачите.
Чипфлација
Посебно внимание во јавноста привлекува терминот cheapflation „евтина инфлација“, кој се однесува на феноменот дека во периоди на зголемени инфлациски притисоци, цените на поевтините брендови од иста категорија производи растат побрзо од поскапите.
„На примерот со кашкавал, тоа би значело дека цената на најевтиниот вид кашкавал, се зголемува со повисока стапка од најскапата марка“, зобразложи Џивџановиќ.
Според него оваа појава е потврдена за многу развиени земји во светот, а Народната банка на Србија го тестирала и потврдила нејзиното присуство во Србија во периодот од почетокот на 2022 година до крајот на 2024 година, користејќи го примерот на 58 производи од категоријата преработена храна и пијалаци (млечни производи, месни производи, кафе и безалкохолни пијалаци, кондиторски производи итн.).
Анализата покажала дека за три години најевтините брендови поскапеле за околу 40 отсто, а најскапите во просек за околу 35 отсто.
Според Народната банка на Србија клучните причини кои можат да доведат до овој феномен се генерално:
- ниската ценовна еластичност на побарувачката за храна,
- замената на поскапите брендови за поевтини во периоди на зголемени инфлациски притисоци и
- несовршеноста на пазарните структури кои го олеснуваат трансферот на зголемените производни трошоци повеќе од целосно на цените на мало.
Следствено на тоа тој заклучува дека појавата на зголемување на цените на поевтините брендови повеќе од поскапите имаат и социјален карактер, бидејќи директно се одразуваат на категоријата на население со помали приходи.
Исто така, според него, растот на цените на храната, дополнително поттикнат од овој ефект, има негативно влијание врз перцепцијата на населението дека инфлацијата е повисока од официјалните податоци, што ги зголемува инфлациските очекувања и со тоа дополнително ја стимулира инфлацијата.
